Wyuczona bezradność

Badania nad stanem wyuczonej bezradności zapoczątkował Martin Seligman w 1975 r. Doczekały się one wielu interpretacji, także na gruncie polskiej nauki.

Na czym polegał eksperyment Seligmana?

Seligman umieszczał psy w kojcu, a następnie kierował na nie niedające się przewidzieć wstrząsy elektryczne. Psy nie mogły tych wstrząsów uniknąć. Faza ta została nazwana treningiem bezradności, której celem było odczuwanie przez psy bezradności, mimo podejmowanych działań.

W trakcie tego eksperymentu pies nauczył się, że cokolwiek by zrobił – nie przynosiło to skutków.

Równolegle przeprowadzono drugi eksperyment, w którym umieszczano psy w kojcach z narażeniem na wstrząsy elektryczne, jednak z możliwością ucieczki, poprzez naciśnięcie dźwigni.

Psy, które nie doświadczyły „treningu bezradności” bez problemu poradziły sobie z tym zadaniem i znalazły ucieczkę. Psy, które jednak wcześniej zamknięte były w kojcu bez wyjścia – nie podejmowały nawet próby ucieczki, mimo że była ona możliwa, przy podjęciu niewielkiego wysiłku!

Badanie to doprowadziło Seligmana do wniosku, że wyuczona bezradność jest syndromem trzech deficytów:

• deficytu motywacyjnego
• deficytu poznawczego
• deficytu emocjonalnego

Co to oznacza?

Deficyt motywacyjny wskazuje na spadek motywacji do przejawiania nowych reakcji, deficyt poznawczy zaś powoduje brak zdolności do postrzegania związku między własnymi działaniami a ich następstwami, natomiast deficyt emocjonalny to pojawienie się lęku i depresji.

Wyuczona bezradność to zatem spadek motywacji i brak kontroli sytuacji, mimo że kontrola ta jest możliwa, co spowodowane jest wielokrotnym doświadczaniem braku kontroli w innej sytuacji.

Co ma wspólnego postawa psa po „treningu bezradności” z osobą doświadczającą mobbingu?

Niestety, bardzo wiele. Osoba, która przez dłuższy czas doświadcza mobbingu, czyli zgodnie z definicją kodeksową: działań lub zachowań dotyczących pracownika lub skierowanych przeciwko pracownikowi, polegających na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujących u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujących lub mających na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników, może zachowywać się podobnie.

Widząc, że działania, które podejmuje osoba doświadczająca mobbingu (np. spokojna rozmowa z mobberem z prośbą o wyjaśnienie jego zachowania, szukanie pomocy wśród osób z zespołu pracowniczego) nie przynosi żadnych skutków, wówczas jest to dla niej „trening bezradności”, podobnie jak dla psa wstrząsy elektryczne.

Z tego względu, zachowuje się biernie, nawet jeżeli istnieje możliwość wyjścia z tej sytuacji (np. złożenie oficjalnej skargi, złożenie sprawy w sądzie, ostatecznie poszukiwanie nowej pracy lub innych możliwości rozwoju). Bierność, dla osób obserwujących tę osobę z boku, może być zaskakująca. W rzeczywistości jest to jednak zupełnie normalne, choć przykre zjawisko. Wielokrotnie rozmawiając z osobami, które doświadczały mobbingu, słyszałam, że nie wiedzą dlaczego zachowywały się biernie, dlaczego nie prowadziły dzienniczka mobbingu, dlaczego nie szukały wsparcia, świadków, w ostateczności, dlaczego nie nagrywały zachowania mobbera. Wytłumaczeniem jest wyuczona bezradność.

Jak sobie z tym radzić?

Nie ma metod, które pozwoliłyby na walkę z wyuczoną bezradnością, poza …. świadomością, że ona istnieje! Tak, to bardzo istotne, by zdawać sobie sprawę, że traumatyczne doświadczenie jakim jest mobbing, może skutkować biernością, która może przerodzić się w utratę wiary w siebie, w świat zewnętrzny i relacje międzyludzkie.

Dlatego wbrew pojawiającym się deficytom, warto podejmować działanie i zawalczyć o siebie. A dla tych, którzy obserwują osobę doświadczającą mobbingu, świadomość, że może to być wyuczona bezradność, pomoże w zrozumieniu jej zachowania i udzieleniu późniejszego wsparcia.