Źródła wypalenia zawodowego
Gdzie szukać przyczyn wypalenia zawodowego?
Wypalenie zawodowe to termin coraz bardziej obecny w życiu wielu pracowników. Zastanawiasz się, kogo może dotknąć wypalenie zawodowe? Jakie są jego przyczyny? Zapraszam do lektury artykułu!
Tylko sens ma sens
Wypalenie zawodowe zwykle występuje wśród osób, które pracują długi czas w warunkach lub środowisku obciążającym emocjonalnie. Z badań wynika, że sytuacją najbardziej obciążająca dla pracownika jest brak egzystencjalnego znaczenia pracy. A zatem, powodem wypalenia wcale nie musi być poniesiona porażka w działalności zawodowej, jak powszechnie może się wydawać. Kluczowe jest poczucie pracownika, że jego starania nie mają znaczenia ani sensu. Trzeba podkreślić, że chodzi tutaj o poczucie pracownika, że tak jest. Dzieje się tak, gdy jego obecna sytuacja zawodowa jest odległa od wyobrażeń i nastawienia, które wiązał z pracą. Wyobraźmy sobie przykład pielęgniarki, która opiekuje się chorymi w szpitalu. Z punktu widzenia obserwatorów pracy tej osoby, jej praca ma ogromny sens – pomaga bowiem osobom, które tego potrzebują najbardziej. Jednak jeśli pielęgniarka nie dostrzega sensu swojej pracy, bo nie widzi wdzięczności pacjentów, nie widzi by jej działania powodowały zmianę na lepsze i nie ma efektów, których oczekiwała – wówczas będzie bardziej narażona na wypalenie zawodowe. Co ważne, sukces zawodowy nie stanowi „ochrony” przed wypaleniem zawodowym, jeśli nie towarzyszy mu poczucie, że robi się coś sensownego.
Czy wykonywany zawód warunkuje pojawienie się wypalenia zawodowego?
Oczywiście, omówiona wyżej sytuacja, to tylko przykład. Takie samo poczucie może dotyczyć nauczycieli, prawników, psychologów i każdego innego zawodu. Wypalenie zawodowe pojawia się najczęściej u przedstawicieli profesji, dla których charakterystyczna jest bliska interakcja z drugim człowiekiem, wymagająca dużego zaangażowania, a przy tym interakcja ta stanowi warunek osiągnięcia sukcesu w danym zawodzie i kierunkuje rozwój. Warto zaznaczyć – że najczęściej tak jest, co wcale nie oznacza, że zawsze. W pierwszych badaniach nad wypaleniem zawodowym, uważano, że tylko osoby pracujące w ścisłym kontakcie z innymi są narażone na wypalenie zawodowe i wykonujące tzw. zawody „z misją”. Dziś taki pogląd nie jest już aktualny. Wypalenie zawodowe może dotknąć każdego.
Nasza osobowość – wróg czy przyjaciel w kryzysie zawodowym?
Wypalenie zawodowe dotyka osoby, które charakteryzuje wysoki poziom motywacji, a także pojawia się wśród tych bardzo sumiennych pracowników. Sumienność to niewątpliwie bardzo pożądana cecha wśród pracowników. Z punktu widzenia psychologii, sumienność należy do pięcioczynnikowego modelu osobowości autorstwa Paula Costy i Roberta McCrae'a, a charakteryzują ją kompetencje, skłonność do porządku, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, samodyscyplina i rozwaga. Cechy te są niezwykle ważne w pracy, jednak dla osoby o bardzo wysokim poziomie sumienności, mogą nie być pomocą, ale przyczyną późniejszego wypalenia zawodowego, tym bardziej jeśli dojdzie do korelacji sumienności z inną cechą, np. z neurotyzmem. Z badań wynika, że częściej wypalenie zawodowe pojawia się u osób o wyższym wskaźniku neurotyzmu i zewnętrznym poczuciu kontroli, które radzą sobie w sposób unikowy ze stresem lub niską samooceną. Neurotyzm jest również cechą należąca do tzw. Wielkiej Piątki, podobnie jak sumienność (oraz ekstrawersja, otwartość na doświadczenie i ugodowość). Osoby o wysokim poziomie neurotyzmu charakteryzuje silne napięcie nerwowe, lękliwość, impulsywność i nadwrażliwość. Dlatego osoby o tych cechach mogą mieć większe trudności z ustalaniem priorytetów i mogą mieć kłopoty ze znalezieniem równowagi między życiem zawodowym a osobistym. Podczas moich kursów powtarzam wielokrotnie, że sumienność i zaangażowanie w pracę są wspaniałymi cechami, które należy pielęgnować. Pamiętać należy jednak o balansie między dwiema sferami życia. Niestety, czasami nasze cechy osobowości utrudniają nam zachowanie tej równowagi.
Relacje interpersonalne
Wśród czynników, które sprzyjają narażeniu na wypalenie zawodowe pojawiają się także relacje z innymi ludźmi, np. na linii pracownik – klient. Wypalenie zawodowe dotyka w szczególności tych, którzy są silnie zaangażowani w sprawy klienta, a ich działania nie przynoszą wymiernych korzyści, a raczej przypominają efekt rozładowanego akumulatora. Do relacji interpersonalnych istotnych z punktu widzenia wypalenia zawodowego wliczają się też relacje z przełożonymi, a także współpracownikami. Co ważne, czasami to, z jakiego środowiska się wywodzimy może być czynnikiem ryzyka dla wypalenia zawodowego. Zdarza się, że jeśli w rodzinie istnieje silny etos pracy i postrzeganie własnej wartości przez pryzmat pracy, wówczas pracownikowi znacznie trudniej jest rozpoznać, że powoli się wypala. Podczas kursów, które prowadzę, spotkałam się niejednokrotnie z takimi sytuacjami. Walka z wypaleniem zawodowym jest wówczas dłuższa i trudniejsza, bo wiąże się także ze zmianą sposobu myślenia, zakorzenionego już w młodości. Nie oznacza to, że etos pracy jest niepotrzebny – wręcz przeciwnie. Ważne jest jednak, by mieć wsparcie w najbliższych, którzy dostrzegą problem. W takiej sytuacji syndrom wypalenia zawodowego może nie tylko być niedostrzeżony przez najbliższe otoczenie, ale może być odbierany jako słabość i brak kompetencji. Rodzina pełni zatem ważną rolę w przeciwdziałaniu wypaleniu zawodowemu i walce z nim.
Środowisko pracy
Niejednokrotnie zdarza się, że w niesprzyjającym środowisku, w którym występują konflikty, silna rywalizacja, brak współpracy, łatwiej o pojawienie się pierwszych symptomów wypalenia zawodowego, co spowodowane jest silnym stresem, którego doświadcza pracownik. Zdaniem C. Chernissa amerykańskiego profesora psychologii, pracownik przebywający w nieodpowiednim środowisku pracy, może radzić sobie ze stresorami, kiedy podejmuje odpowiednie działania. W ten sposób może kształtować postawy, które uchronią go przed wypaleniem zawodowym, ponieważ wzrośnie jego poczucie kompetencji. Natomiast pracownik, który gorzej radzi sobie w takim środowisku, będzie kształtował w sobie negatywne postawy, które w rezultacie przyczynią się do utraty energii i wypalenia zawodowego. Charakter wykonywanej pracy, tzn. na ile jest ona stresująca oraz kultura organizacyjna, a więc w jaki sposób pracownik traktowany jest w miejscu pracy także wpływają na ryzyko pojawienia się wypalenia zawodowego. Liczba zadań do wykonania i presja, w której żyjemy – jeśli nie umiemy odpowiednio wcześnie dostrzec tych nieprawidłowości, przyczyniają się do pojawienia się wypalenia zawodowego.
Zagrożenie online
Żyjemy w czasach, w których jesteśmy w stałej łączności z pracą. Zwłaszcza w trakcie pandemii, gdy wielu pracowników pracuje z domu, trudno jest wyznaczyć granice między pracą a życiem osobistym. Praca w godzinach nadliczbowych, w tym w późnych godzinach wieczornych i w weekendy, stałe bycie on-line: otrzymywanie powiadomień, maili po godzinach pracy – to wszystko wpływa na późniejsze pojawienia się syndromu wypalenia zawodowego. Mimo że, pracownik przebywa z dala od pracy, np. w domu lub w innym miejscu niezwiązanym z pracą, to nadal jest z nią w łączności. Takie złudne poczucie odpoczynku jest jednym z powodów późniejszego powstania symptomów wypalenia zawodowego.
Co ciekawe, 1 stycznia 2017 r. weszło w życie we Francji Le droit de la deconnection, które wymaga od wszystkich firm zatrudniających ponad 50 osób ustalenia indywidualnych zasad pozwalających pracownikowi na bycie off-line, w konkretnych momentach, tzn. wieczorem, w weekend, podczas urlopu. Oznacza to, że pracownicy nie mają obowiązku odpowiadania na maile, jeśli nie otrzymali ich w godzinach pracy. Francuzi zauważyli bowiem, że od bycia w ciągłej presji o krok do pierwszych symptomów wypalenia zawodowego. Ta inicjatywa ma zatem za zadanie odciążyć psychologicznie pracowników. Ciekawe, czy w Polsce również pojawią się takie regulacje?
A Ty, widzisz u siebie czynniki, które w przyszłości mogą spowodować wypalenie zawodowe? A może udało Ci się pokonać wypalenie zawodowe?
