W mojej pracy doradczo-szkoleniowej przekonuję się, że prawo i psychologia to praktyki, które są ze sobą ściśle połączone. Jednym z najważniejszych przykładów jest mówienie w oparciu o fakty - pożądane nie tylko podczas redagowania pism, ale także w codziennej komunikacji.
Dlaczego mówienie w oparciu o fakty jest tak istotne?
Odpowiedź przedstawię na podstawie konkretnego przykładu z mojej praktyki. Podczas jednej z konsultacji zostałam poproszona przez klientkę o zweryfikowanie odwołania od kary porządkowej. Pismo obfitowało w liczne oceny, zarzuty skierowane pod adresem firmy. Nie wnosiło ono zbyt wielu merytorycznych informacji.
Czytając to pismo, nie wiedziałam, co wydarzyło się w sprawie. Potrafiłam jedynie dostrzec silne wzburzenie Klientki, ale nie potrafiłam odnaleźć konkretów.
Kiedy poprosiłam Klientkę o opowiedzenie, krok po kroku, o tym, co zdarzyło się w tej historii, wówczas zupełnie inaczej zaczęłam ją postrzegać. Przede wszystkim poznałam przebieg całego zdarzenia.
Transformacja pisma - od ocen do faktów
Zaproponowałam Klientce radykalną zmianę podejścia do pisma:
❌ Co zostało usunięte z pisma:
- Stwierdzenia z atakami na firmę (np. "tu się nie da pracować", "nie doceniacie pracowników")
- Określenia typu "Wy zawsze", "Wy stale", "Wy nigdy"
- Oceny skierowane wobec konkretnych osób (np. "szef nie zna się na swojej pracy")
✅ Co zostało dodane do pisma:
- Precyzyjny opis przebiegu całej sytuacji - tak, jakby rejestrowała ją kamera, krok po kroku z perspektywy Klientki
- Dowody na poparcie tej historii - konkretne dokumenty i świadectwa
Z perspektywy pracy prawnika, taki zabieg nie jest niczym wyjątkowym. Prawnik przecież musi przede wszystkim opierać się na stanie faktycznym i odpowiednich do niego przepisach.
Połączenie z metodą NVC
Moją uwagę zwróciło jednak podobieństwo tej praktyki do Porozumienia bez Przemocy (NVC). Punktem wspólnym jest głoszenie komunikatu w oparciu o fakty.
Czym jest NVC?
NVC to model komunikacji i filozofia życia według Marshalla Rosenberga. Jednym z istotnych elementów tego podejścia jest budowanie czteroelementowego komunikatu według schematu:
- Fakty - obiektywny opis sytuacji
- Uczucia - wyrażenie emocji
- Potrzeby - identyfikacja tego, co jest ważne
- Prośba - konkretne oczekiwania
Czym są fakty? Praktyczne przykłady
Wyobraźmy sobie, że fakty to jest to, co zarejestrowałaby kamera. Kamera widzi przede wszystkim różne sytuacje. A jak werbalnie można wyrazić fakty?
Przykłady prostsze:
❌ Ocena
"Dzisiaj jest bardzo gorący dzień"
✅ Fakt
"Dzisiaj termometr wskazuje w Warszawie 30 stopni Celsjusza"
Fakty to konkrety, które są mierzalne i niezaprzeczalne.
Przykład trudniejszy - sytuacja zawodowa:
❌ Ocena
"Jesteś niesolidnym pracownikiem, ciągle mi przeszkadzasz"
✅ Fakt
"W tym tygodniu 3 razy przyszedłeś do pracy o 9.30, a nie o 9.00, jak ustaliliśmy"
Korzyści rozpoczynania komunikatu od faktów
1. Znajdowanie wspólnej płaszczyzny
Rozpoczęcie komunikatu od faktów pozwala na znalezienie wspólnej płaszczyzny. Jeżeli rozpoczniemy zdanie od oceny, nasz rozmówca prawdopodobnie skupi się wyłącznie na reakcji emocjonalnej, próbując odeprzeć skierowany w swoim kierunku atak.
2. Zwiększenie szans na zgodę
Słysząc fakty, istnieje duża szansa, że nasz rozmówca zgodzi się z nimi. Nawet jeżeli będzie miał co do nich wątpliwości, to będzie wyrażał je z innego poziomu - nie tak emocjonalnego jak w przypadku oceny.
3. Lepsze zrozumienie intencji
Dzięki mówieniu o faktach, zwiększamy szansę na zrozumienie przez drugą stronę, o co nam chodzi i na jakim zagadnieniu chcemy się skupić podczas naszej rozmowy. Tym samym dajemy sobie szansę na porozumienie.
Fakty jako narzędzie do wyciszenia emocji
Fakty pozwalają nam wyciszyć także nasze emocje. To potężne narzędzie samoregulacji emocjonalnej.
Praktyczne ćwiczenie:
Proponuję Ci rozpoczęcie pewnej praktyki: w sytuacji, gdy czujesz, że targają Tobą silne emocje i jesteś blisko wybuchu, spróbuj przełożyć te emocje na język faktów w swojej głowie.
Zadaj sobie pytania:
- • Co się wydarzyło?
- • Co zaobserwowałem/am?
- • Co zarejestrowałaby kamera?
Zachęcam do tego ćwiczenia, zwłaszcza w trudnych sytuacjach w pracy.
Praktyczne zastosowanie w środowisku pracy
Sytuacja: Konflikt z współpracownikiem
❌ Podejście oparte na ocenach:
"Jan jest nieodpowiedzialny i zawsze sabotuje nasze projekty!"
✅ Podejście oparte na faktach:
"Jan nie dostarczył raportu w uzgodnionym terminie 15 stycznia i nie poinformował o problemach w realizacji projektu X do 10 stycznia, jak było ustalone."
Sytuacja: Feedback dla pracownika
❌ Podejście oparte na ocenach:
"Twoja prezentacja była słaba i niechlujnie przygotowana!"
✅ Podejście oparte na faktach:
"W prezentacji na slajdach 3, 7 i 12 były błędy ortograficzne, a wykres na slajdzie 9 nie zawierał opisu osi."
🎯 Kluczowe przesłanie
Komunikacja oparta na faktach to mostek między prawem a psychologią - pozwala budować merytoryczne rozmowy, redukuje konflikty i tworzy podstawy dla konstruktywnego dialogu w miejscu pracy.
